De impact van COVID-19 op desinformatie

COVID-19: de eerste grote fake news case in België

Met de foutieve informatie die circuleert over COVID-19 en de vaccins die ons ertegen moeten beschermen, heeft België zijn eerste grote desinformatiegolf beet. Dat blijkt meteen ook uit de cijfers: Vlamingen werden beduidend meer geconfronteerd met valse of misleidende informatie rond COVID-19 dan rond andere thema’s.

Opvallend is dat dit bij jongeren beduidend hoger ligt: rond de 45% van de 18-35 geeft aan de voorbije week met desinformatie rond COVID-19 te zijn geconfronteerd t.o.v. slechts ca. 30% van de 45+. Dit kan te wijten zijn aan het hoger gebruik van sociale media voor nieuws bij de jongeren groepen. Heeft dit ook een impact op bepaalde overtuigingen over het virus? Uit onderzoek van UA en VUB voor De Standaard en VRT blijkt alvast dat 27% van de 18- tot 29-jarigen gelooft dat vaccins tot onvruchtbaarheid kunnen leiden. Bij de 50-plussers is dat slechts 6%.

Politici wekken het meeste wantrouwen

Vorige jaren bleek reeds dat zowel Vlamingen als Walen het meest bezorgd zijn over misleidende informatie afkomstig van politici. Dit is niet anders met COVID-19. 28% van de Vlaamse nieuwsgebruikers is het meest bezorgd over valse informatie omtrent COVID-19 afkomstig van de regering, politici of politieke partijen, beduidend hoger dan de 17% voor desinformatie afkomstig van gewone mensen, 7% van journalisten en 6% van celebrities.

Ook hier zijn er opmerkelijke verschillen tussen de jongste leeftijdsgroep en de andere. Onder de 18-24 jarigen vormen immers niet politici, maar gewone burgers de meest gewantrouwde bron van informatie. Dit zou eveneens gelinkt kunnen zijn aan hun nieuwsgebruik, dat meer op sociale media plaatsvindt. Verder speelt ook politieke oriëntatie een rol: onder Vlamingen met een rechtse politieke oriëntatie geeft 39% aan het meest bezorgd te zijn omtrent desinformatie afkomstig van politici. Aan de linkerzijde is dat slechts 27%.

Bezorgd over sociale media

Die bezorgdheid omtrent desinformatie gerelateerd aan COVID-19 vertaalt zich bovendien eerder naar misleidende informatie verkregen via sociale media (Facebook, Twitter en YouTube – samen 40%) dan via nieuws sites of apps (17%) en opmerkelijk zelfs dan via berichten (WhatsApp of messenger – samen 11%).

Dat de bezorgdheid minder groot is omtrent desinformatie van gewone mensen en desinformatie verspreid via berichtenapps zou erop kunnen wijzen dat men nauwere contacten meer vertrouwt, maar ook dat het verspreiden van desinformatie via berichtenapps hier nog niet echt is doorgedrongen. De verschillen tussen de leeftijdscategorieën lijken hierop te wijzen: van de 18-24-jarigen geeft 10% aan het meest bezorgd te zijn over misleidende informatie omtrent COVID-19 verkregen via YouTube. Bij de 55-plussers gaat dit om slechts 1%. Onder Vlamingen die zich politiek links oriënteren is er dan weer meer bezorgdheid voor sociale media en berichtenapps dan onder rechts-georiënteerde gebruikers.

De data laten niet toe om een rechtstreeks causaal verband te achterhalen, maar desinformatie over COVID-19 lijkt de bezorgdheid rond valse informatie online in de hand te hebben gewerkt. In 2020 gaven 39% van de Vlaamse nieuwsgebruikers aan bezorgd te zijn over wat waar en niet waar is op het internet. In 2021 zijn er dat 43%. In 2018 was dat nog maar 31%.